Prawa w swej nieprawości. Magdalena Boczarska o roli Ryfki Kij

Monika Rosmanowska: O rolę Ryfki Kij starała się Pani, będąc w siódmym miesiącu ciąży. Musiała Pani mocno zaskoczyć reżysera, skoro zapomniał, że patrzy na przyszłą mamę i zobaczył w Pani właścicielkę burdelu. Dumną, nieugiętą i bardzo charakterną.

Magdalena Boczarska: Znaliśmy się z Jankiem Matuszyńskim wcześniej i jeszcze przed castingiem powiedział mi, że widzi we mnie Ryfkę. Emocjonalna scena na castingu z udziałem burdelmamy w zaawansowanej ciąży i z wielkim brzuchem musiała wyglądać dość zabawnie.

Co dostrzegła Pani w córce bezrobotnej Żydówki "z samego dna łódzkiego lumpenproletariatu", kobiecie z wyrokiem za zabójstwo, Rum-Helce z ballady Stanisława Grzesiuka?

To jest nieprawdopodobnie napisana postać, niezwykle barwna z aktorskiego punktu widzenia. To jak się nosi, jaką ma osobowość, charyzmę, odwagę. Jednocześnie jest bohaterką tragiczną.
Zależało mi, żeby pokazać przemianę tej postaci. Od skrajnego ubóstwa i patologii, w której żyła, a więc zarabiania ciałem na ulicy, do bycia burdelmamą najbardziej prestiżowego i luksusowego przybytku w Warszawie, z którego mogli korzystać tylko uprzywilejowani.

Ryfka mnie wzrusza, jest mi – mam nadzieję, że nie zabrzmi to dziwnie – bliska. Podczas pracy na planie miałam takie poczucie, że za tymi rudymi włosami, całą tą koafiurą, pod bardzo efektownym i mocnym makijażem, i w tym bulderowym, bombkowym otoczeniu, skrywa się mała, samotna dziewczynka, która w tym męskim świecie nauczyła się funkcjonować na równoprawnych zasadach. Z konieczności przetrwania, ale też chęci walki o swoje.

A co dała Pani Ryfce od siebie?

W każdej postaci, którą gram, jest bardzo dużo mnie. Każdą przepuszczam przez siebie, staram się zrozumieć, bronić. Oddaję jej swoje ciało, głos, uczucia, emocje. Myślę nawet, że na pewnym etapie ciężko mnie i postać rozdzielić, znaleźć granicę. I dobrze, bo w przeciwnym wypadku stałaby się sztucznym tworem z pogranicza beletrystyki, czymś niewiarygodnym.

Mocno się z Ryfką zżyłam. Ubrane jest to oczywiście w pewne ramy, historię czy kostium, ale to nadal jestem ja. Bo to przecież ja ubieram tę postać w smutek, frustrację, złość czy namiętność. A jest to postać bardzo emocjonalna, niepotrafiąca swoich emocji trzymać na wodzy.

Mówi Pani, że stara się zrozumieć każdą postać, bronić jej wyborów. Jak wiele wysiłku kosztowało Panią, młodą mamę i świadomą swoich praw kobietę, wcielenie się w rolę właścicielki burdelu, której pracownice mają 12 lat?

Jest to absolutnie niemoralne, niewyobrażalne. Trudno o tym rozmawiać, a jeszcze trudniej było to grać. Szczególnie Arkowi Jakubikowi, serialowemu Kumie Kaplicy, i Borysowi Szycowi, który wcielił się w rolę Radziwiłka. Szyc ma córkę, było to więc dla niego tym bardziej ciężkie. Jednak nie można zapominać, że taka była moralność i obyczajowość tamtych czasów. Serial powstawał z wielkim szacunkiem do prawdy i ówczesnych realiów.

Kij – nomen omen – ma jak zwykle dwa końce. Z jednej strony, w latach 30. XX w. istniało takie, a nie inne podejście do seksu z dziećmi, zupełnie karygodne i nie mieszczące się nam w głowie, a z drugiej strony, czego akurat żal, jako społeczeństwo byliśmy w kwestiach obyczajowych dużo bardziej otwarci i bezpruderyjni. W ogóle byliśmy też bardziej otwarci na różnorodność, wielokulturowość. Warszawa była tyglem, w którym mówiono wieloma językami. Zmieniliśmy się na wielu poziomach.

Szczepan Twardoch pokazał nam zupełnie inną od tej, do której przyzwyczaiła nas literatura, tożsamość żydowską. W "KRÓLU" nie współczujemy ofiarom, podziwiamy ich siłę. Sama Ryfka mówi o sobie tak: "To co ja w życiu przeżyłam na łódzkim i warszawskim bruku, to się w waszych pruderyjnych główkach nie mieści i ja na ten bruk wrócić nie zamierzam". Czy coś jeszcze Panią zaskoczyło w odmalowanym przez Twardocha obrazie Warszawy i ówczesnego społeczeństwa?

Już w pierwszym odcinku serialu mamy scenę, w której faszyści w bardzo dosadny sposób wyrażają swoje stanowisko. Mówią Żydom "precz" i są bardzo zamknięci na wszystko, co nie jest polskie. To jest 1937 rok, za chwilę wybuchnie wojna… Dziś wszyscy wiemy, czym skończyło się sympatyzowanie z faszyzmem. Wielkim mordem i olbrzymią tragedią, bo skutki wojny czujemy do dziś. Boli mnie, że takie rzeczy wciąż się dzieją w Polsce. Jawne przyzwolenie na wspieranie tego typu ideologii i niezrobienie z tym porządku, nienazywanie tego złem, jest bardzo niebezpieczne.

Wogóle „KRÓL" jest niezwykle współczesną historią a bohaterowie są mocni, bezkompromisowi, mniej labilni, bardziej niż my umocowani i ideologiczni.

Większą część filmowego czasu Ryfka spędza w burdelu. Podobnie zresztą jak pierwowzór tej postaci, autentyczna Ryfka de Kij, która prowadziła słynny w Warszawie przybytek u zbiegu ul. Pięknej i Koszykowej. Scenarzyści i kostiumolodzy wykonali tytaniczną pracę, by oddać klimat Warszawy lat 30. Jak się Pani odnalazław tym czasie i przestrzeni?

Jak ryba w wodzie. Mam wrażenie, że jestem stworzona do kostiumu, świetnie się w nim czuję. Mam też szczęście do tego typu ról: "Sztuka kochania", "Czas honoru", "Różyczka" czy "Magnezja", western, który za kilka miesięcy będzie miał swoją premierę. Z aktorskiego punktu widzenia nie ma większej frajdy, niż wchodzić w świat, którego już nie ma. W jakiej innej sytuacji moglibyśmy wejść w ulicę przeniesioną żywcem z lat 20. czy 30. XX w.? To jest niepowtarzalna okazja do podróży w czasie.

W "KRÓLU" wspomniany burdel czy raczej lupanar, jak zwykło się wówczas mówić, robi niesamowite wrażenie. Scenografia i rekwizytorzy wykonali nieprawdopodobną pracę. Był taki moment, gdy praktycznie przez dziesięć zdjęciowych dni non stop przebywaliśmy w tej przestrzeni. To było niezwykłe doświadczenie.

Kobiety są często przedstawiane w literaturze jako delikatne, słabe… Jesteśmy żonami, matkami, kochankami, obiektami pożądania, zazdrości. Ryfka jest inna, jest pełnoprawnym członkiem gangu.

Postać Ryfki jest piękna. Przy tym całym zdeprawowaniu jest w niej dużo prawości. I to wydało mi się w niej absolutnie ujmujące.

Drugą ważną bohaterką tej powieści jest Warszawa. Czy po lekturze "KRÓLA" odkryła Pani to miasto na nowo?

Od pewnego już czasu obserwuję różne portale internetowe, które z wielkim pietyzmem zbierają i upubliczniają materiały na temat przedwojennej czy powojennej Warszawy. Mam słabość do historii w ogóle, a przede wszystkim do tego okresu historycznego. To jest niesamowite, czym to miasto było przed wojną. Jedno pokolenie, a tyle zmian…

6 listopada usiądziemy przed telewizorami, by zobaczyć pierwszy odcinek "KRÓLA". Czego możemy się spodziewać?

"KRÓL" jest gigantyczną epopeją, z niezwykłym pietyzmem i rozmachem odtwarzającą pewien czas w historii, oddziałującą na wielu poziomach. Po trosze jest to melodramat, sensacja, ale też komedia. Wzruszająca, trzymająca za serce, a chwilami zabawna opowieść. "KRÓL" jest też znakomity pod względem wizualnym. Warszawa jest tu symbolem świata, który odszedł. Myślę, że wielu widzów, też tych najbadziej wymagających, będzie bardzo usatysfakcjonowanych.

Dziękuję za rozmowę. Trzymam kciuki za kolejne projekty, także za Saszę Katarzyny Bondy.

Oj tak, proszę trzymać. Sasza też zalazła mi za skórę…

Urok dawnych dni, czyli wielki powrót mody lat 30. Czy styl międzywojnia jest dziś atrakcyjny?

Choć zabrzmi to paradoksalnie, moda to nie tylko stroje. Jest ona odbiciem swoich czasów, świadectwem ówczesnych nastrojów, kultury, przemian społecznych. Odchodzi wraz poczuciem znużenia epoką, ale potem powraca na fali nostalgii, staje się elementem łączącym przeszłość i współczesność.

Między koronką a stylem chłopczycy

Już na początki XX wieku, w epoce edwardiańskiej można było dostrzec, że idzie nowe –zaczęto uwzględniać potrzeby niższych klas społecznych i nastąpił rozwój kultury masowej – w tym sportu, kobiety stały się bardziej wyzwolone. Głos pokoleń burżuazji z jej skłonnością do konserwatyzmu nie był już tak znaczący, jak w XIX w. Jej miejsce zajęły środowiska związane z finansjerą. Szybki sukces wprowadzał na salony świeżą krew. Ludzi drapieżnych, nowoczesnych i często pozbawionych obyczajowych ograniczeń. Kobiety zrzucały gorsety, dosłownie i przenośni, a ich pole działalności w coraz mniejszym stopniu ograniczone było do roli pani domu. Ogromny wpływ na transformację ubioru miała I wojna światowa. Kobiety przejmując zadania, którymi do tej pory zajmowali się mężczyźni, przejmowały też ich styl. Odkryły odzież praktyczną i przystosowaną do warunków pracy. Zafascynowane sportem, jazzem i dynamicznym tańcem, zaczęły szukać ubioru, który byłby elegancki i jednocześnie wygodny.

TW latach 20. moda przestała nawiązywać do belle époque z przełomu wieków. Wylansowano tzw. styl "chłopczycy". Kobiety ścięły włosy, a swą uwagę skierowały na męskie stroje w damskim wydaniu. Obniżono talię, skrócono spódnice i zrezygnowano z gorsetów. Wieczorowe suknie miały luźny krój i obniżony stan, zyskały koralikowe obszycia, zakładano je przez głowę. Zniknęła odwieczna koronka, niemodna stała się bogato zdobiona biżuteria, dostojne nakrycia głowy. W ich miejsce pojawiły się ascetyczne perły, kapelusze-klosze z gładkiego filcu i opaski z pojedynczym piórem.

W 1929 r. doszło do wielkiego kryzysu gospodarczego, w wyniku którego świat mody zmuszony był sięgnąć po tańsze materiały i technologie. Wielu paryskich i amerykańskich krawców straciło klientelę. Zyskali przemysłowcy o niekonwencjonalnym podejściu to modowego biznesu. Odkryto potencjał masowej produkcji i handlu wysyłkowego. Kobiety bowiem nadal oczekiwały modnych kreacji, tyle że za niższą cenę. W świecie mody nadeszła kolejna zmiana, w totalnej opozycji wobec dotychczasowego stylu. Jej nieformalnymi przedstawicielkami były trzy francuskie projektantki – Madeleine Vionnet, która jako pierwsza wprowadziła ukośne cięcie, Jeanne Lanvin, znana z niepowtarzalnych haftów, oraz Coco Chanel i jej- cenione do dziś- eleganckie kostiumy z miękkiego dżerseju. To właśnie Vionnet, Lanvin i Chanel sprawiły, że moda w latach 30. stała się "kobieca": powabna, funkcjonalna i zmysłowa.

Futro, garsonka i … nylonowe eksperymenty

Na co dzień kobiety nosiły garsonki z poszerzonymi poduszkami na ramionach, przypominające męską marynarkę. Obowiązkowym elementem były wcięcie w talii i wąska spódnica z zaprasowanymi fałdami. Mieliśmy także powrót do długich sukienek z odkrytymi ramionami, inspirowanymi stylem Dalekiego Wschodu. Ich ozdobę stanowił proste naszyjniki z cennych pereł lub futrzana etola. Panowie nosili dwurzędowe marynarki i szerokie spodnie, które nie krępowały ruchów. Modę dyktowały światowej sławy hollywoodzkie gwiazdy, takie jak Marlene Dietrich, Mae West, Clark Gable czy Fred Astaire.

Jednym z najpopularniejszych domów mody w Paryżu był ten należący do Elsy Schiaparelli. Z kolei w Warszawie najbardziej znanym luksusowym sklepem i pracownią krawiecką był działający do roku 1936, Dom Mody Bogusława Herse, przy ul. Marszałkowskiej 150. Organizowano w nim ważne wydarzenia kulturalne, w których uczestniczyła sama prezydentowa Mościcka. To właśnie tam toczyła się akcja przedwojennej komedii "Jego ekscelencja subiekt" z Eugeniuszem Bodo w roli głównej. W ubraniach od Hersego chodziła cała ówczesna śmietanka towarzyska – politycy, arystokraci, piosenkarze i aktorzy, m.in. Hanka Ordonówna oraz małżonka prezydenta RP. Rok przed wydarzeniami o których opowiada serial „KRÓL” firma Bogusława Hersego musiała zaprzestać działalności, oddając klientelę takim firmom jak Dom Towarowy Braci Jabłkowskich, gdzie niższą jakość i masową powtarzalność oferty rekompensowały niższe ceny.

Wobec kryzysu gospodarczego i związanej z nim konieczności obniżania cen, w latach 30. zaczęto zwracać uwagę na tkaniny sztuczne. To właśnie wtedy rozpoczęto eksperymenty, które pod koniec dekady pozwoliły stworzyć pierwsze wyroby z nylonu, w latach 40 nylonowe pończochy, by wreszcie, w latach 50. dać światu rajstopy, które stały się jednym z symboli współczesności. Większa część polskich kobiet i mężczyzn szukała bowiem oszczędności i tańszych ubrań. Dużym powodzeniem cieszyły się perkale, dżerseje, różnego rodzaju dzianiny. Doceniono gotowe wyroby, których nie trzeba było zamawiać u krawca. Nadal jednak oczekiwano, by stroje miały styl i charakter. Projektanci odpowiadając na potrzeby społeczeństwa, lansowali materiały skórzane, wełnianą kratę, wzory kwiatowe, plisy, a nawet motywy zwierzęce. Nie trudno zaważyć, że wiele pomysłów z tamtego okresu do dziś inspiruje świat mody.

Styl retro we współczesnej garderobie

6 listopada na antenie CANAL+ będziemy mieli okazję zobaczyć pierwszy odcinek serialowej superprodukcji "KRÓL", której akcja toczy się w Warszawie, w 1937 r. Osią filmu są gangsterskie porachunki i dramatyczne wydarzenia politycznych tamtej epoki, ale jego tłem- fascynujący świat międzywojennej Warszawy: luksusowe samochody, piękne i eleganckie kobiety, fascynujący mężczyźni oraz niezwykła moda lat 30. To pierwsza w Polsce serialowa produkcja, w której tak bardzo zadbano o każdy, nawet najmniejszy detal. Począwszy od scenografii, dzięki której zobaczymy legendarne miejsca, których już niema, a kończąc na kostiumach, ubraniach, biżuterii i dodatkach.

W "KRÓLU" będzie można oglądać zjawiskowe, kobiece suknie balowe oraz codzienne stroje eleganckich Warszawianek. Silnych mężczyzn w stylowych kapeluszach, długich płaszczach i szykownych garniturach, które z uwagi na uniwersalny krój, trudno zamknąć w konkretnych ramach czasowych. Tak jak historia zdaje się zataczać koło, tak i moda ukazuje tu swój ponadczasowy charakter. Tak jak hollywoodzkim przykładem kooperacji świata mody i filmu może być współpraca The Brooks Brothers z twórcami filmu "Wielki Gatsby" czy kolekcja Ralpha Laurena zrealizowana specjalnie na potrzeby serialu "Downton Abbey", fascynacja „KRÓLEM” i stylem lat 30. stała się pretekstem do stworzenia niezwykłej kolekcji Answear.LAB KRÓL.

Ta limitowana kolekcja składa się z blisko 100 modeli ubrań, w tym ponad 20 pełnych damskich stylizacji i 3 męskich. Kolekcja Answear.LAB, czerpiąca z estetyki serialu "KRÓL", podkreśla wyzwoloną naturę kobiet i odwagę mężczyzn. Znajdziemy tam m.in. suknie z jedwabiu, wełniane płaszcze, a także szalenie modną w tym roku skórę z lyocelem oraz terylenem z recyklingu. Uzupełnieniem całości są charakterystyczne dla lat 30. rękawiczki, jedwabne apaszki oraz torebki, z których większość została uszyta w Polsce. Premierze serialu towarzyszy sesja ilustrującą całość kolekcji, którą zrealizowano m.in. w dawnym żydowskim domu modlitwy, gdzie dziś mieści się restauracja. Autorką zdjęć jest Marta Wojtal, a jedną z modelek - Lena Góra, która w "KRÓLU" wcieliła się postać Anny Ziembińskiej. Kolekcja ubrań dostępna jest na stronie Answear.com.

Miasto grzechu. Życie przestępcze w przedwojennej Warszawie

Dwudziestolecie międzywojenne w wielu wspomnieniach jawi się jako krótki, choć wspaniały okres w dziejach Polski. Warszawę lat 30. kojarzymy głównie z dynamicznym rozwojem, nowoczesnością i dostatkiem, a także bujnym życiem towarzyskim stołecznych elit i ludzi sukcesu. Wytworne lokale, w których celebrowano wolność i radość życia, huczne bale, teatry wystawiające najlepsze sztuki epoki, kabarety muzyczne i satyryczne, zachwycające rewie – tak często przedstawiają tę epokę pisarze i filmowcy. W rzeczywistości międzywojnie miało także mroczne strony. Radość z odzyskanej niepodległości skutecznie mąci wszechobecna bieda, a także atmosfera wrogości, niepokoju i wzajemnych napięć pomiędzy polskim obywatelam. Konflikty na tle materialnym, politycznym i rasowym dolewają oliwy do ognia, a dodatkowo w powietrzu unosi się widmo kolejnej wojny.

Walki na ringu, porachunki na ulicy

Przedwojenna Warszawa epoki „KRÓLA” jest podzielona. Majątkowo, etnicznie i religijnie. To miasto biedy i bogactwa, ludzi sukcesu i przegranych. Polaków, Żydów, piłsudczyków i endeków, skrajnej prawicy i radykalnej lewicy. W latach 30. te podziały były niezwykle ostre. Na ulicach co rusz ścierały się agresywne, bezwzględne oddziały i milicje. Swoich bojówkarzy mieli nacjonaliści, socjaliści, związkowcy, a nawet Żydzi. Wszystkie te bandy mają swoich zwolenników, którzy kibicują ich poczynaniom zarówno na demonstracjach jak i w mrocznych zaułkach miasta, gdzie kastetem i nożem rozwiązuje się zawiłe spory ideologiczne. Nienawiść pobratymczą dostrzec można nawet na ringu bokserskim, gdzie zwolennicy różnych opcji politycznych mając własne kluby sportowe, z nieskrywaną radością wybijają sobie zęby i miażdżą nosy.

Szczęśliwa, rozbawiona stolica to obrazek ukazujący zaledwie część rzeczywistości tamtych czasów. Ta druga, mniej optymistyczna część to dojmująca bieda gorszych dzielnic, wszechobecne burdele, brudne meliny, pobicia i morderstwa z zimną krwią. Dla wielu osób z nizin społecznych działalność przestępcza była nie tylko sposobem na życie, ale także jedyną szansą przetrwania w mocno spolaryzowanej i bezwzględnej Warszawie. Systematyczne polityczne zamieszki oraz krwawe i często tragiczne w skutkach walki o pieniądze i wpływy na stołecznych ulicach utwierdzały mieszkańców miasta w przekonaniu, że politycy i funkcjonariusze policji zupełnie nie panują nad sytuacją. Rosło przekonanie, że realną władzę w mieście sprawują polityczni awanturnicy i niebezpieczne grupy przestępcze. To owocowało kryzysem demokracji i sporą społeczną akceptacją dla rozwiązań autorytarnych.

Haracze i egzekucje i białe złoto

Przedwojenne gangi Warszawy utrzymywały się z kradzieży, napadów rabunkowych i oszustw. Przestępcy z darem perspektywicznego myślenia zaczęli też dostrzegać potencjał tkwiący handlu narkotykami (szczególnie relatywnie tanią kokainą, nazywaną wówczas "białym złotem" po która coraz chętniej sięgała klasa średnia). W latach 30. podstawowym dochodem stołecznych gangsterów pozostawały jednak haracze pobierane od właścicieli sklepów i drobnych przedsiębiorstw. Osoby prowadzące interesy na terytorium zarządzanym przez bandytów były zmuszane do uiszczania comiesięcznych opłat, rodzaju podatku od prowadzonej działalności. Kwoty te były czasem tak wysokie, że przedsiębiorcom ledwo starczało na życie. Zastraszeni i terroryzowani ludzie w obawie o własne życie i bezpieczeństwo najbliższych, najczęściej godzili się na narzucone warunki. Nieliczni buntownicy za swój sprzeciw musieli zapłacić bardzo wysoką cenę. Pobicia, a niekiedy bestialskie zabójstwa miały być dla innych przestrogą i nauczyć warszawiaków posłuszeństwa.

Kobiety pracujące i przedwojenne domy publiczne

Życie warszawskiego półświatka koncentrowało się w podrzędnych barach, tanich spelunach i różnej klasy burdelach, gdzie gangsterzy odbywali narady i bawili się po pracowitym dniu. Tam załatwiali interesy i zażywali uciech, racząc się trunkami i korzystając z usług zatrudnionych dziewcząt. Choć prostytucję i działalność domów publicznych głośno potępiano, walka z nierządem prowadzona była bez specjalnych sukcesów. Zbyt wielu było chętnych do zabaw z paniami nie najcięższych obyczajów.

Klientami stołecznych kurtyzan byli nie tylko przestępcy, ale wielu szacownych warszawiaków. Lupanary odwiedzali politycy z rządu i opozycji, oficerowie i urzędnicy, przemysłowcy i robotnicy, ludzie uchodzący na co dzień za przyzwoitych i statecznych obywateli. Zależnie od grubości portfela- w luksusowych świątyniach rozpusty lub ciemnych bramach i zaułkach szukali chwili zapomnienia bogaci i biedni. Trzeba zaznaczyć, że o ile uliczne prostytutki najczęściej żyły w nędzy, to przedwojenne burdele były doskonale prosperującym biznesem, prowadzonym najczęściej przez weteranki zawodu, które dbały o jakość usług i komfort klientów. W serialu "KRÓL" udało się odtworzyć jeden z najbardziej znanych i luksusowych burdeli przedwojennej Warszawy, który w kamienicy na rogu ulic Piusa XI (dziś Piękna) i Koszykowej prowadziła charyzmatyczna burdelmama Ryfka Kij. W serialu CANAL + lokal pełni rolę bazy i schronienia dla gangu Kuma Kaplicy.

W nowej produkcji opartej na bestsellerowej powieści Szczepana Twardocha odkryjemy więcej mrocznych sekretów podziemnego świata przedwojennej Warszawy. Premiera serialu "KRÓL" już w listopadzie w CANAL+.